Metody, którymi pracujemy w OSTO:
metody z zakresu wspomagającej i alternatywnej komunikacji (AAC), PECS
integracja i stymulacja sensoryczna
nieawersyjny model pracy z trudnymi zachowaniami
metoda Ruchu Rozwijającego wg W. Sherborne
logorytmika
TEACCH
TEACCH – to skrót od angielskiej nazwy (Treatment and education of autistic and related communication handicapped children) kompleksowego programu wsparcia skierowany do osób z autyzmem i zaburzeniami w komunikowaniu się zapoczątkowany w latach 70-ych w USA przez zespół Erica Schoplera. TEACCH nie jest metodą terapii lecz stanowym programem wdrożonym w Północnej Karolinie (USA) z rozbudowanym systemem wsparcia od wczesnej diagnozy poprzez edukację specjalną aż do projektów mieszkalnych i pracy dorosłych osób ze spektrum autyzmu. Program opiera się na określonej filozofii podejścia do problemu autyzmu, która koncentruje się na zrozumieniu istoty autyzmu, skupieniu się na osobie i jej indywidualnych potrzebach. Program TEACCH jest uznany i ceniony na całym świecie a jego elementy są z powodzeniem włączane w systemy edukacyjne wielu krajów.
System TEACCH posługuje się różnymi technikami i metodami, w największym stopniu wykorzystuje jednak metody behawioralne. Głównym celem programu TEACCH jest wyposażenie osób z autyzmem w kluczowe umiejętności umożliwiające im osiągnięcie maksymalnej niezależności życiowej i jak najpełniejszej adaptacji w społeczeństwie.
Program TEACCH zakłada indywidualizację nauczania poprzez tworzenie indywidualnych ścieżek edukacyjnych dla każdego dziecka z uwzględnieniem jego wieku, zainteresowań, deficytów i posiadanych kompetencji oraz ścisłą współpracę z jego środowiskiem.
Metody z zakresu metody z zakresu wspomagającej i alternatywnej komunikacji (AAC), PECS
Autyzm dziecięcy charakteryzuje się nieprawidłowościami rozwojowymi w sferze komunikacyjno-społecznej:
- Mowy. Bardzo często występuje jej brak lub jest opóźniona, przy czym nie jest ona kompensowana gestami, mimiką lub jakąkolwiek inną formą porozumiewania się.
- Komunikacji. Dzieci z autyzmem nie potrafią stworzyć samodzielnie efektywnego systemu komunikacyjnego, w tym celu należy stworzyć im narzędzia, które umożliwią im komunikację, ale przede wszystkim opracować strategie – sytuacje, w których będą mogły rozwijać kompetencje komunikacyjne.
- Kontaktach społecznych oraz zabawie. Osoby autystyczne szczególnie w tej dziedzinie wykazują duże deficyty. Jeżeli w pierwszym etapie na poziomie przedwerbalnym dziecko zrozumie sens komunikacji, zdecydowanie łatwiej będzie mu rozwijać umiejętności społeczne.
Komunikacja alternatywna znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio inaczej, niż za pomocą mowy, przy użyciu innych środków komunikacyjnych (znaki graficzne, manualne, pismo itp.).
Komunikacja wspomagająca jest komunikacją uzupełniającą lub wspierającą mowę. Celem komunikacji wspomagającej jest zapewnienie zastępczych sposobów porozumiewania się (gdy osoba nie zaczyna mówić) oraz uzupełnieniem i wzmocnieniem mowy (jeżeli takowa występuje).
W przypadku dzieci ze spektrum oprócz narzędzi, które muszą być funkcjonalne, szybkie oraz efektywne, bardzo istotne jest opracowanie strategii komunikacyjnych, dzięki którym dzieci autystyczne zrozumieją sens komunikacji i korzyści z niej płynących. W naszym ośrodku każde dziecko ma swój indywidualny program komunikacyjny zawierający strategie dostosowane do jego potrzeb i umiejętności.
Terapia behawioralna
Jest metodą ściśle naukową a jej skuteczność potwierdza 50-lat praktycznych doświadczeń i wiele badań klinicznych. Założenia terapii behawioralnej opierają się na prawach behawioralnej teorii uczenia, które określają niezbędne warunki efektywnego uczenia się.
Prekursorem zastosowania założeń tej teorii w stosunku do dzieci z autyzmem był psycholog kliniczny z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles profesor Ole Ivar Lovaas. Udowodnił on, że dzieci autystyczne mogą się uczyć a ich zachowanie może być skutecznie modyfikowane, o ile stworzy się im odpowiednie do tego warunki. Terapia behawioralna zajmuje się kształtowaniem u dziecka jak największej liczby zachowań, które umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku i bycie niezależnym. Dąży się przy tym do tego, by poziom rozwoju danego dziecka był jak najbardziej zbliżony do jego zdrowych rówieśników. Szczególne osiągnięcia w realizacji tego założenia mają behawioralne programy wczesnej interwencji. Zakładają one dużą liczbę godzin terapii i systematyczność prowadzonych oddziaływań. Sesje realizowane są w domu lub placówkach przez odpowiednio przeszkolone osoby a nadzorowane przez terapeutę behawioralnego. Działania edukacyjne prowadzone są z użyciem różnych technik i w oparciu o określone zasady jak: zasada małych kroków polegająca na rozpisywaniu czynności i zadań na małe, jasne i zrozumiałe dla dziecka etapy, rozpoczynanie od zadań łatwych i konkretnych, z których dziecko skorzysta natychmiast i będzie mogło zastosować je w zadaniach trudniejszych (zasada stopniowania trudności), wybiórcze nagradzanie zachowań coraz bardziej zbliżonych do docelowych (zasada kontroli wzmocnień) czy też odpowiednie kontrolowanie sytuacji, w której zachowanie wystąpiło (zasada kontroli sytuacji).
Integracja i Stymulacja Sensoryczna
Większość dzieci z autyzmem cierpi na poważne dysfunkcje w zakresie odbioru i opracowywania wrażeń sensorycznych , które w każdej sekundzie życia docierają do ich zmysłów. Niektóre bodźce, na przykład ciche dźwięki, odbierają jako zagrażające, sprawiające wręcz fizyczny ból. Innych zaś, na przykład wzrokowych lub czuciowych, nie odczuwają w sposób dostateczny, co prowokuje je do powtarzania schematycznych, niezrozumiałych dla innych ludzi zachowań autostymulacyjnych. Ponadto układ nerwowy dziecka z autyzmem zazwyczaj nie radzi sobie z integracją ( łączeniem) wrażeń docierających w tym samym momencie z różnych zmysłów.
Zakłócenia tzw. procesów integracji sensorycznej wpływają na wszystkie sfery rozwoju dziecka: jego zachowanie, reakcje emocjonalne, gotowość do nawiązywania relacji z innymi ludźmi, rozwój mowy, sprawność motoryczną i samoobsługową, efektywność opanowywania podstawowych umiejętności szkolnych.
W celu minimalizowania wyżej wymienionych deficytów lub zapobiegania pojawieniu się nieprawidłowości wykorzystujemy w naszej placówce terapię Integracji Sensorycznej. Daje ona podwaliny dla całościowego rozwoju dziecka. Prowadzona jest w oparciu o kompleksową diagnozę problemów podopiecznych, dokonywaną przez wykwalifikowanego terapeutę. Terapia IS nosi miano „naukowej zabawy”. Głównym jej celem jest dostarczenie dziecku, podczas aktywności ruchowych, kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych, wywołujących w konsekwencji poprawę funkcjonowania centralnego układu nerwowego. Terapia IS wpływa na zmianę funkcjonowania dzieci w sferze motorycznej, emocjonalnej oraz poprawia ich umiejętności językowe i poznawcze, a przede wszystkim wpływa na lepszą efektywność uczenia się.
Rodzice naszych uczniów włączani są w proces terapii poprzez realizację programów ćwiczeń domowych z elementami diety sensorycznej oraz stymulacji sensorycznej C. Delacato.
Nieawersyjny model pracy z trudnymi zachowaniami
Zachowania trudne u osób z autyzmem są jednym z najbardziej złożonych problemów, jaki napotykają zarówno rodzice jak i placówki do których uczęszczają. Wypracowanie skutecznych form ich redukowania jest uzależnione od tego, w jaki sposób są one postrzegane. W naszym ośrodku stosujemy podejście pozytywne, wykorzystujące założenia zawarte w PSB (positive behaviour support ) G. La Vigna, uznanego na całym świecie specjalisty w dziedzinie pracy z zachowaniami trudnymi. Jest to model nowoczesny, wspierający dziecko, w którym nie są stosowane kary. Opiera się na tworzenia pozytywnych i rozwojowych strategii postępowania z zachowaniami trudnymi. Mają one na celu likwidowanie konfliktu, jaki powstaje pomiędzy potrzebami osoby z autyzmem a wymaganiami i oczekiwaniami środowiska. Skupiamy się na tworzeniu skutecznych planów działania zapobiegających występowaniu zachowań, poprzez szczegółową analizę ich funkcji, eliminowanie czynników wpływających na ich występowanie oraz rozwijanie zachowań deficytowych. Podejście to zapewnia większa skuteczność przy jednoczesnym poszanowaniu praw osób z autyzmem.
Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
J
est formą oddziaływań o charakterze terapeutycznym, która angażuje uczestników w interaktywny proces uczenia się poprzez wspólny udział w aktywnościach ruchowych.
Ma na celu stymulowanie prawidłowego, naturalnego rozwoju psychoruchowego oraz terapię jego zaburzeń. Szczególny nacisk jest położony na stymulację i rozwój komunikacji oraz zachowań społecznych. Wykonywane ćwiczenia mają na celu: poznanie własnego ciała (świadomość ciała); zdobycie pewności siebie i budowanie poczucia bezpieczeństwa w otoczeniu (świadomość przestrzeni); ułatwienie nawiązywania kontaktu i współpracy z partnerem i grupą; rozwijanie twórczości. Wykorzystywany jest każdy rodzaj relacji: relacja „z” – w której możliwe jest doświadczenie opieki innych osób a także nauka zajmowania się drugą osobą; relacja „przeciwko”- jest szansą doświadczania siły innych oraz czerpania satysfakcji z własnych możliwości; relacja „razem” – stanowi doskonałą okazję do dzielenia radości z wspólnie przeżywanych zabaw.
Metoda MRR lub jest z powodzeniem wykorzystywana w terapii dzieci z autyzmem wpływając pozytywnie na na rozwój sfer, w których przejawiają one istotne problemy rozwój ruchowy , emocjonalny i społeczny.
Dzięki MRR dzieci mają możliwość nawiązywania kontaktów społecznych – najpierw z rodzicem, a następnie z innymi osobami. Metoda ta jest szczególnie zalecana w terapii małych dzieci do 8 roku życia. Stosowanie MRR może być pierwszym oddziaływaniem terapeutycznym dla dzieci z autyzmem. Dzięki MRR możliwe jest wspomaganie rozwoju zaburzonych sfer funkcjonowania u osób z autyzmem. Indywidualne podejście do uczestników daje możliwość rozwijania umiejętności naśladowania, koncentrowania uwagi oraz zainteresowania działaniem innych osób.
Metody z zakresu arteterapii – techniki plastyczne
Arteterapia w szerokim znaczeniu tego słowa odnosi się do wykorzystania różnych dziedzin sztuki w celach terapeutycznych. Może być wykorzystywana w pracy zarówno z osobami dorosłymi jak i dziećmi z zaburzeniami emocjonalnymi i psychicznymi, w tym również z autyzmem. Arteterapia może mieć wiele form. Jedną z nich jest terapia z użyciem różnych technik plastycznych. Podczas zajęć dzieci z autyzmem mają możliwość doświadczania różnorodnych form wyrazu, materiałów, mas plastycznych o różnej konsystencji i barwie. Niejednokrotnie przezwyciężają trudności związane z zaburzeniami sensorycznymi. Poprzez działania plastyczne dzieci uwalniają swoją indywidualną ekspresję i emocje, uczą się wytrwałości i dążenia do celu, doskonalą umiejętności manualne. Oprócz funkcji terapeutycznej i korekcyjnej zajęcia plastyczne stwarzają doskonałe warunki do nauki i utrwalania poznawanych pojęć dotyczących nie tylko plastyki lecz również treści związanych ze środowiskiem społeczno – przyrodniczym. Zajęcia plastyczne są doskonałą okazją do rozwijania komunikacji, stwarzają możliwość dokonywania wyborów preferowanych technik, kolorów, zwracania się o pomoc, potrzebne podczas pracy narzędzia.
Programy aktywności – Świadomość Ciała, Kontakt, Komunikacja M. i Ch. Knill
Metoda Knillów to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z tymi wszystkimi, którzy niezależnie od wieku i przyczyny zaburzeń nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem. Rozwój człowieka jest uzależniony od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Wiele badań dowiodło, że kontakt fizyczny, w tym dotyk ma ogromny wpływ na rozwój dziecka, jego zdrowie, komunikację z otoczeniem, aktywność, pewność siebie i poczucie własnej wartości. Przez kontakt fizyczny rozwijają się pierwsze ludzkie emocje i nawiązywany zostaje kontakt z otaczającym światem. Celem nadrzędnym zajęć jest rozwijanie świadomości i wrażliwości dzieci na wzajemne kontakty, sygnały i reakcje.
W metodzie Knillów istotnymi elementami są ruch i muzyka. Dziecko ma możliwość doświadczyć innych niż do tej pory zaplanowanych i systematycznych ruchów, ćwiczenia są proste, większość z nich dziecko potrafi wykonać samodzielnie, np. klaskanie, głaskanie brzucha, wymachiwanie rękoma. Muzyka została specjalnie skomponowana dla potrzeb tej metody i stanowi obudowę wspierającą zajęcia z dziećmi. W związku z tym, że każdemu ćwiczeniu odpowiada inny akompaniament, dziecko ma możliwość przewidywania, co będzie się działo za chwilę a to właśnie zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa. Podczas realizacji Programów konieczny jest dobry kontakt z dzieckiem. Wymaga to od terapeuty umiejętności dawania fizycznego wsparcia, kontaktu wzrokowego oraz świadomego i aktywnego używania głosu.
Terapia taktylna według S. Masgutowej
Głównym założeniem terapii taktylnej jest wzmocnienie lub wytworzenie świadomości ciała oraz stymulacja receptorów skóry, poprzez stymulację zmysłu dotyku. Polega ona na dostarczaniu kontrolowanej liczby bodźców sensorycznych w szczególności dotykowych i proprioreceptywnych w taki sposób, by dziecko spontanicznie formułowało reakcje adaptacyjne poprawiające integrację tych bodźców. Celem treningu jest uruchomienie naturalnych mechanizmów rozwoju i samoregulacji organizmu oraz regulacja i normalizacja percepcji dotykowej, równoważenie napięcia mięśniowego, wspieranie procesu integracji sensorycznej, aktywizowanie mechanizmów integracji sensoryczno – motorycznej, kształtowanie świadomości kinestetycznej. Wpływa ona również na dojrzałość niektórych funkcji psychicznych, a także zwiększa produkcję hormonu NCW (Nerwowego Czynnika Wzrostu) w mózgu, który podwyższa aktywność układu nerwowego. Terapia taktylna proponuje techniki masażu i stymulacji skóry, które wpływają na rozwój funkcji półkul i kory mózgowej, śródmózgowia i tylnych partii mózgu. Można ją z powodzeniem stosować w pracy z dziećmi z różnymi wyzwaniami rozwojowymi, w szczególności: Mózgowym Porażeniem Dziecięcym, spektrum autyzmu, zaburzeniami zachowania, lękami i fobiami, ADHD /ADD, trudnościami w nauce, zaburzeniami mowy.
Trening Umiejętności Społecznych Goldsteina
Jedną z charakterystycznych cech autyzmu są jakościowe zaburzenia w zakresie komunikacji i interakcji społecznych. Mogą one przybierać specyficzne formy i mieć różny stopień nasilenia. Samodzielne funkcjonowanie i radzenie sobie w licznych sytuacjach społecznych wymaga od osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu opanowania pewnych umiejętności społecznych. Jedną z metod kształcenia kompetencji komunikcyjnych i społecznych u osób z autyzmem jest Trening Umiejętności Społecznych. Są to zajęcia, które w początkowym zamyśle były skierowane do osób z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej, jednak potem zostały zaadoptowane dla grupy osób z autyzmem. Zajęcia prowadzone są zawsze przez dwóch trenerów, a skład grupy liczy od 5 do 8 osób.
Program uczy dziewięciu podstawowych umiejętności: zawierania znajomości, słuchania, zadawania pytań, odmawiania, inicjowania rozmowy, dyskutowania, reagowania na krytykę, wyrażania krytyki oraz radzenia sobie z uczuciami, w tym: rozróżniania uczuć, wyrażania gniewu i rozczarowania, mówienia komplementów.
Podstawową techniką stosowaną podczas zajęć jest odgrywanie przez uczestników zajęć scenek imitujących realne, trudne dla nich sytuacje. W trakcie ćwiczeń terapeuta podaje precyzyjne instrukcje, stosuje techniki modelowania, wzmocnień pozytywnych, udziela informacji zwrotnych oraz przydziela zadania do wykonania w codziennym życiu. Ćwiczenia przeplatane są przyjemnymi dla uczestników elementami zabawy, kontaktów społecznych itp. Efektem zajęć jest przełamywanie barier społecznych przez osoby uczestniczące w treningu, minimalizowanie napięć, które pojawiają się w różnorodnych sytuacjach społecznych, uzyskanie lepszej samooceny, budowanie pozytywnych relacji w grupie rówieśniczej oraz spędzanie czasu z kolegami.